Armyworm : मक्यावरील लष्करी अळीचे एकात्मिक व्यवस्थापन

भारतात, जून आणि जुलै 2018 मध्ये तामिळनाडू आणि कर्नाटक राज्यांच्या काही भागात बगचा प्रकार आढळला. असून Armyworm आंध्र प्रदेश व तेलंगना या राज्यात पसरली. महाराष्ट्रात सप्टेंबर महिन्यात तांदूळवाडी, ता. माळशिरस, जि. सोलापूर येथे या किडीची प्रथम नोंद झाली. त्यानंतर सांगली, पुणे, नांदेड, हिंगोली आणि बुलढाणा या जिल्ह्यांमध्ये प्रादुर्भाव दिसून आला.

हे पण वाचा…हुमणी अळीचा बंदोबस्त

लष्करी अळींचा (Armyworm) जीवनक्रम

जीवनक्रम या अळीची उन्हाळ्यात ३० दिवसात एक पिढी पूर्ण होते व हिवाळ्यात हा कालावधी दोन महिनेपर्यंत आढळून येतो. एका वर्षात अखंड खाद्य मिळाल्यास ३ ते ४ पिढ्या विविध वनस्पतीवर पूर्ण होऊ शकतात. एप्रिल ते डिसेंबर या काळात बरेच पतंग असतात. तर काही प्रमाणात ती हिवाळ्यात सुद्धा असते.

अंडी

एक मादी अळी 1500 ते 2000 अंडी घालू शकते. या अंड्यांमध्ये अस्पष्ट पोत असते आणि ते राखाडी किंवा तपकिरी मऊ केसांनी झाकलेले असतात. अळी फक्त थोड्या काळासाठी अंडी घालते, साधारणपणे उन्हाळ्यात फक्त 2 ते 3 दिवस.

अळी

अळीच्या सहा अवस्था असतात. पहिल्या अवस्थेतील अळी हिरवट असून डोके काळे असते, तर दुसऱ्या अवस्थेत तीचे डोके हलके तांबुस रंगाचे होते. तिसऱ्या अवस्थेत अळीचा पाठीचा भाग हलक्या तपकिरी रंगाचा होऊन पाठीच्या दोन्ही बाजूने पांढऱ्या रेषा उमटू लागतात. जेव्हा अळी त्याच्या वाढीच्या चौथ्या ते सहाव्या अवस्थेत असते तेव्हा त्याचे डोके लालसर तपकिरी होते. अळीचे शरीर तपकिरी असून त्याच्या पाठीवर व बाजूला पट्टे असतात. त्याच्या शरीरावर पांढरे डागही आहेत. जेव्हा अळी पूर्ण वाढलेली असते तेव्हा त्याच्या तोंडावर एक पांढरा खूण असतो जो वरच्या बाजूने Y अक्षरासारखा दिसतो. . तर पोटाच्या आठव्या कण्यावर चौकोनात फुगीर गोल गडद किंवा हलक्या रंगाचे चार ठिपके असतात. प्रामुख्याने या दोन बाबींवरूनच या प्रजातीची ओळख होते. सामान्य आर्मीवर्म हा अळीचा एक प्रकार आहे जो सामान्यतः तपकिरी असतो, परंतु त्याची पाठ अधिक हिरवी असते. त्याच्या पाठीवरचे डाग गडद नसून हलक्या रंगाचे असतात. दिवसा अळीला लपायला आवडते. उन्हाळ्यात, ते सुमारे 14 दिवस अळीच्या स्वरूपात राहते, परंतु थंड हवामानात, ते 30 दिवसांपर्यंत असेच राहू शकते.

कोष

कोष हे चकाकणाऱ्या तपकिरी रंगाचे असतात. ते सामान्यतः २ ते ८ सें.मी. खोल जमिनीत असतात. किडा लहान अंडी, घाण आणि रेशमी तार यांचे मिश्रण करून स्वतःसाठी मऊ आवरण बनवतो. उन्हाळ्यात कोष अवस्था ८ ते ९ दिवसांची असून अती थंड वातावरणात ती २० ते ३० दिवसांची सुद्धा असु शकते.

प्रौढ

नरामध्ये समोरचे पंखावर राखाडी व तपकीरी रंगाच्या छटा असून टोकला व मध्यभागाजवळ त्रिकोणी पांढरे ठिपके असतात. मादीचे समोरचे पंख नरापेक्षा कमी चिन्हांकीत असतात. हे राखाडी आणि तपकिरी रंगाच्या मिश्रणासारखे दिसते, ज्यात डाग देखील राखाडी आणि तपकिरी असतात. मागील दोन्ही पंख मोहक चंदेरी पांढरे असून त्यावर आखड गडद रंगाची किनार असते. प्रौड निशाचर असून उष्ण व दमट वातावरणात ते खुपच सक्रिय असतात. मिलनाच्या ३-४ दिवसानंतर मादी सामान्यतः बहुतांश अंडी आपल्या पहिल्या ४-५ दिवसांच्या कालावधीत देते. जेव्हा सुरवंट पतंगात बदलते, साधारणतः 10 ते 12 दिवस लागतात.

खाद्य पदार्थ

या वेळी, सुरवंट सुरक्षितपणे खाऊ शकणारी झाडे खातात. या मुलाला वनस्पती आणि इतर दोन्ही गोष्टी खायला आवडतात आणि 80 हून अधिक वेगवेगळ्या वनस्पती आहेत ज्या त्यांना खाण्यास आनंद होतो. परंतु तृणधान्य वर्गिय पिके है या किडीचे सर्वात आवडते खाद्य आहे. हि किड सर्वांत जास्त मका, मधुमका, ज्वारी, हराळी (बरमुडा गवत), गवत वर्गीय तणे जसे डीजीटेरीया प्रजाती (कॅबग्रास) यावर उपजिविका करतांना आढळून येते. हराळी (सायनोडॉन डॅक्टीलॉन), लिंगाडा (बकव्हीट), ऊस, कापूस, रानमेथी (क्लोव्हर) मका, ओट, बाजरी, वाटाणा, धान, भात, ज्वारी, शुगर बीट, सुदानग्रास, सोयाबीन, ऊस, तंबाखू, गहू व टोमोथी गवत या वनस्पतीवर वारंवार प्रादुर्भाव होतो.

हे पण वाचा…Vermicompost : गांडूळ खत तयार करण्याच्या पद्धती

नुकसानीचा प्रकार

Armyworm अळ्या पाने खाऊन पिकाचे नुकसान करतात. नुकत्याच अंड्यातुन बाहेर आलेल्या अळ्या पानांचा हिरवा पापुद्रा खातात. त्यामुळे पानाला पांढरे चट्टे पडतात. दुसऱ्या ते तिसऱ्या अवस्थेतील अळ्या पानाला छिद्रे करतात. पानाच्या कडा खातात. या अळ्या मक्याच्या पोंग्यामध्ये राहुन पानाला छिद्रे करतात. त्यामुळे पोंग्यातून बाहेर आलेल्या पानावर एका रेषेत एकसमान छिद

दिसतात. जुनी पाने मोठ्या प्रमाणात पर्णहीन होऊन पानाच्या फक्त शिरा व झाडाचे मुख्य खोड शिल्लक राहते. झाड फाटल्यासारखे दिसते. पोंगा धरण्याची सुरूवातीची अवस्था प्रादुर्भावास कमी बळी पडते, मध्यम पोंगे अवस्था त्यापेक्षा जास्त तर उशीरा पाँगे अवस्था अळीला सर्वात जास्त बळी पडते. काहीवेळा, सुरवंट मक्याच्या छिद्राला चावतो आणि आतला स्वादिष्ट भाग खातो.

हे पण वाचा…Integrated Farming : एकात्मिक शेती पिकांची निवड, व्यवसाय.

एकात्मिक व्यवस्थापन

१. किडग्रस्त पिकाच्या शेताची खोल नांगरणी करावी. २. पिकावर असलेल्या अंड्यांच्या गटांना गोळा करून बाहेर काढले व नष्ट करावे.
३. पिकाचे नियमित सर्वेक्षण करावे व या किडीचे पतंग आकर्षिक करण्यासाठी प्रकाश सापळे व कामगंध सापळ्याचा वापर करावा. ४. टेलेनोमस रेमस या परोपजीवी किटकांचे एकरी ५० हजार अंडी याप्रमाणे शेतात सोडावे. त्यानंतर ४ ते ५ दिवसापर्यंत रासायनिक किटकनाशकांची फवारणी करू नये. ५. लवकर पक्व होणाऱ्या वाणाची निवड करून लवकर पेरणी करावी व याचा गाव किंवा विभागीय पातळीवर अवलंब करावा. ६. पिकाची काढणी वेळेवर करून नंतरच्या हंगामातील पिकाची किडीच्या प्रादुर्भावातून सुटका होऊ शकते. ७. मधु मक्याच्या किडीस प्रतिकारक्षम वाणाची निवड करावी. ८. लष्करी अळीचा (Armyworm) प्रादुर्भाव झालेल्या मका या पिकासाठी किटकनाशकांची शिफारस खालीलप्रमाणे- अ) बीज प्रक्रिया : सायन्ट्रीनीलीप्रोल १९.८% + थायामिथाक्झॉम १९.८ एफ.एस. @६ मिली/किलो बियाणे याप्रमाणात बिजप्रक्रिया केल्यास पिकास पहिले १५-२० दिवस संरक्षण मिळते.

ब) पहिली फवारणी : अळीच्या प्रादुर्भावामुळे झालेले नुकसान हे ५% आढळल्यास निंबोळी अर्क ५% किंवा अझाडिरॅक्टीन १५०० पीपीएम @ ५ मिली प्रति लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी केल्यास अंडी उबविण्याची क्षमता कमी होण्यास मदत होते
क) दुसरी फवारणी : अळीच्या दुसरी व तिसरी अवस्थेत १०% पेक्षा जास्त पिकाच नुकसान आढळल्यास खालील किटकनाशकाची फवारणी सुरूवातीच्या तुरा अवस्थेपर्यंत करू शकतो. स्पीनेटोराम ११.७% एस.सी.@ ५ मिली किंवा क्लोरांट्रीनीलीप्रोल १८.५ एस.सी. @ ४ मिली किंवा थायोडीकार्ब १५ मिली किंवा ईमामेक्टीन बेन्झोएट ५ एस. जी. ४ मिली प्रति १० लिटर पाणी. ड) विषारी अभिष : अळी शेवटच्या अवस्थेमध्ये किंवा दुसऱ्या फवारणीनंतर खालील विषारी अमिष पिकाच्या पाण्यामध्ये टाकावे.

१० किलो भाताचा कोंडा + २ किलो गुळ, २ ते ३ लिटर पाण्यात २४ तास आबवून त्याचा वापर शेतात करण्याच्या अर्धा तास आधी १०० ग्रॅम थायोडिकार्ब ७५% पाण्यात मिसळणारी भुकटी मिसळावी.

इ) तिसरी फवारणी : (उगवणीनंतर ८ आठवडे ते तुरा येईपर्यंत ) या अवस्थेमध्ये किटकनाशकांचा वापर आर्थिक दृष्टीने हितकारक नसल्याने वर दिलेले जैविक किटकनाशक (निंबोळी अर्क ५% किंवा अझाडिरॅक्टीन १५०० पीपीएम @५ मिली प्रति लिटर) वापरावे. अळ्या गोळा करून नष्ट करणे संयुक्तिक ठरते.

९. मेटान्झिीयम अनीसोप्ली किंवा न्यूमोरिया रिलई या जैविक किटकनाशकाचा ५ ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यात मिसळून संध्याकाळच्या वेळेस फवारणी करावी.

टिप चारापिक म्हणून घेण्यात येणाऱ्या मका पिकावर रासायनिक किटकनाशकाची फवारणी शक्यतो टाळावी.

हे पण वाचा…Integrated Pest Management : एकात्मिक कीड व्यवस्थापन.

Organic Farming : सेंद्रिय शेतीचे फायदे आणि व्यावहारिक टिप्स .

Soil Erosion : मातीची धूप समजून घेणे , कारणे , परिणाम आणि उपाय