नमस्कार शेतकरी मित्रांनो, AGROTWO वेबसाइट वर आपले स्वागत आहे.
या लेखांमध्ये आज आपणऊस पिकासाठी निवडा योग्य ठिबक सिंचन पद्धत(Drip Irrigation System) याची संपूर्ण माहिती पाहणार आहोत.
या वर्षात, विशेषत: महाराष्ट्रातील मराठवाडा भागात, पाऊस कमी पडला आहे, ज्यामुळे पाण्याची टंचाई निर्माण झाली आहे.
तुलनेने कमी उसाचे क्षेत्र असूनही, सुकायला लागलेला ऊस टिकवून ठेवण्याची नितांत गरज आहे.
त्यामुळे, उपलब्ध मर्यादित जलस्रोतांमध्ये ऊस लागवडीसाठी ठिबक सिंचनाचा वापर करणे हा एक व्यवहार्य उपाय आहे.
2015-16 च्या शरद ऋतूतील हंगामासाठी, आपल्या प्रदेशातील साखर कारखान्यांनी उसाची लागवड आणि तोडणी करताना अतिरिक्त सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे.
पारंपारिकपणे, ऊस तीन वेगवेगळ्या हंगामात लावला जातो: शरद ऋतूतील, पूर्व हंगाम आणि सुरुवातीचा हंगाम.
हे हंगाम उसाच्या वाढीच्या चक्रासाठी अनुक्रमे १८ महिने, १५ महिने आणि १३ महिने असतात.
उसाच्या वाढीमध्ये विविध टप्प्यांचा समावेश होतो, ज्यामध्ये कोंब फुटणे, अनेक काड्यांचा प्रसार आणि परिपक्वता यांचा समावेश होतो.
लागवडीच्या वेळेनुसार, अंकुर फुटण्याचा टप्पा सामान्यतः 12 ते 16 आठवडे असतो.
उसाच्या चांगल्या वाढीसाठी आवश्यक पाण्याचा पुरवठा करण्यासाठी ठिबक सिंचन(Drip Irrigation System)ही एक धोरणात्मक पद्धत आहे.
भूगर्भीय जलस्रोतांचा उपयोग करून, ठिबक सिंचन हा एक बुद्धिमान दृष्टीकोन असल्याचे सिद्ध होते, ज्यामुळे शेतकरी आणि साखर कारखानदार दोघांनाही फायदा होतो.
ठिबक सिंचन(Drip Irrigation System)पद्धतीची निवड
सिंचन(Drip Irrigation) पद्धतीची निवड करताना, शेतकऱ्यांनी लागवड केलेल्या क्षेत्राला जलद सिंचन करण्यासाठी उच्च प्रवाह असलेल्या ड्रीपरची निवड करणे सामान्य आहे.
तथापि, वैज्ञानिक दृष्टीकोनातून हा दृष्टिकोन सदोष आहे.
ठिबक सिंचन प्रणालीमध्ये, कमी प्रवाही ड्रीपर वापरून, परंतु दीर्घ कालावधीसाठी, दररोज किंवा प्रत्येक इतर दिवशी, वारंवार अंतराने पाणी देणे फायदेशीर आहे.
ही पद्धत जमिनीत पाण्याचा योग्य उभ्या-आडव्या प्रसाराची खात्री देते, पिकांच्या मुळांपर्यंत प्रभावीपणे पोहोचते.
परिणामी, खोल मुळांच्या वाढीला चालना दिली जाते, ज्यामुळे ऊस पिकांमध्ये मजबूत वाढ आणि लक्षणीय उत्पादन होते.
हे साध्य करण्यासाठी, मातीच्या प्रकारावर आधारित योग्य ठिबक सिंचन प्रणाली निवडणे, दोन ठिबक नळ्यांमधील इष्टतम अंतर निश्चित करणे आणि ड्रीपरचा प्रवाह दर निश्चित करणे महत्त्वाचे आहे.
ठिबक सिंचनाचे फायदे:
ठिबक सिंचनामुळे ऊस पिकाच्या विशिष्ट गरजेनुसार मुळांपर्यंत अचूक पाणी पोहोचवता येते.
पारंपारिक प्रवाह सिंचन पद्धतींच्या तुलनेत, ठिबक सिंचन 50 ते 55 टक्के पाण्याच्या वापरात बचत करू शकते.
या कार्यक्षमतेमुळे उपलब्ध पाण्याच्या समान प्रमाणात मोठ्या क्षेत्राचे सिंचन करणे शक्य होते.
संपूर्ण वाढीच्या कालावधीत ऊसाच्या मुळ क्षेत्रामध्ये आर्द्रता आणि हवेचा समतोल राखल्यास ऊस उत्पादकता 30 ते 35 टक्क्यांनी लक्षणीयरीत्या वाढू शकते.
ठिबक सिंचनाद्वारे थेट रूट झोनमध्ये नायट्रोजनसाठी युरिया आणि व्हाईट म्युरिएट ऑफ पोटॅश आणि फॉस्फरससाठी फॉस्फोरिक ऍसिड यांसारखी पाण्यात विरघळणारी खते वापरल्यास खतांच्या वापरामध्ये 30 टक्क्यांपर्यंत बचत करता येते.
ठिबक सिंचनामुळे तणांचा प्रादुर्भाव कमी होण्यास मदत होते, परिणामी तणनाशके आणि तणांच्या खर्चात बचत होते. ठिबक सिंचनामुळे जमिनीच्या सपाटीकरणाची गरज नाहीशी होते आणि जमीन तयार करण्याशी संबंधित खर्च कमी होतो.
याव्यतिरिक्त, फरो बांधकामाशी संबंधित खर्च कमी केला जातो.
उसासाठी योग्य ठिबक संच
ठिबक सिंचन(Drip Irrigation System) प्रणालीमध्ये, सुमारे 16 मिमी व्यासाचे ठिबक संच वापरणे श्रेयस्कर आहे.
इनलाइन ड्रिप कॉन्फिगरेशनचा वापर केल्याने लक्षणीय फायदे मिळतात.
ठिबकच्या दोन ओळींमधील अंतर विचारात घेता, मध्यम खोलीच्या जमिनीसाठी किमान 1.5 मीटर (5 फूट समतुल्य) आणि खोल काळ्या जमिनीसाठी 1.80 मीटर (किंवा 6 फूट) अंतर राखण्याचा सल्ला दिला जातो.
ड्रिपर्सच्या प्रत्येक जोडीमध्ये 40 सेमी अंतर असावे. प्रत्येक ड्रीपरचा प्रवाह दर आदर्शपणे 1.6 ते 2 लीटर प्रति तासाच्या मर्यादेत असावा.
उप-पृष्ठभाग ठिबक सिंचनासाठी, नियंत्रित इनलाइन ड्रिपर्स वापरणे फायदेशीर ठरते.
ड्रिपर्समध्ये 40 सेमी अंतर राखण्याची शिफारस केली जाते, ज्याचा प्रवाह दर 1.6 ते 2 लिटर प्रति तास आहे.
विस्तारित क्षेत्रांना कार्यक्षमतेने सिंचन करण्यासाठी, 1 लिटर प्रति तास प्रवाह दरासह इनलाइन ड्रीपर वापरणे फायदेशीर आहे,
ज्यामुळे मोठ्या विस्ताराचे एकाचवेळी सिंचन करणे शक्य होते.
उसासाठी योग्य ठिबक सिंचन(Drip Irrigation System) पद्धतीच्या निवडीसाठी मार्गदर्शक सूचना
| मृदा प्रकार | सूचित ड्रिप इरिगेशन प्रणाली | दोन ड्रिपर्स दरम्यान अंतर (मीटर) | दोन ड्रिपर्स दरम्यान अंतर (मीटर) | ड्रिपर्स फ्लो (लिटर/तास) |
|---|---|---|---|---|
| उथळ कमी खोलीची जमीन | सतह ड्रिप | १.३५ | ०.३० | १ |
| मध्यम खोलीची जमीन | सतह किंवा उपभूमि ड्रिप | १.५० | ०.४० | १/१.६/२ |
| जास्त खोलीची काळी जमीन | सतह किंवा उपभूमि ड्रिप | १.८० | ०.५० | १.६ /२ |
| चढ उताराची जमीन | सतह दाब संयंत्र संयंत्रांसह अन्वयास ड्रिप | १.५० | ०.४० | १/ १.६ |
खरेदी करण्यापूर्वी योग्य वाढीसाठी योग्य प्रवाह सुनिश्चित करण्यासाठी, ड्रिप ट्यूबची लांबी या मार्गदर्शक तत्त्वांशी जुळत असल्याची खात्री करा.
| ड्रिप पद्धत | दोन ड्रिपर्स दरम्यान अंतर (सेंटीमीटर) | ड्रिपर्स फ्लो (लिटर/तास) | ड्रिपर्सची लांबी (मीटर) | ड्रिपर्स फ्लो (लिटर/तास) | ड्रिपर्सची लांबी (मीटर) | ड्रिपर्स फ्लो (लिटर/तास) | ड्रिपर्सची लांबी (मीटर) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| १६ मिमी व्यासाची इनलाइन ठिबक | ५० | १ | १३७ | २ | ८८ | ३ | ६८ |
| ४० | १ | ११६ | २ | ७४ | ३ | ५७ | |
| ३० | १ | ९३ | २ | ५९ | ३ | ४६ | |
| १६ मिमी व्यासाची दाब नियंत्रित इनलाइन ठिबक | ५० | १ | १८७ | १.६ | १३७ | २ | ११९ |
| ४० | १ | १५७ | १.६ | ११५ | २ | ९९ | |
| ३० | १ | १२४ | १.६ | ९१ | २ | ७८ | |
| १२ मिमी व्यासाची इनलाईन ठिबक | ५० | १ | ८४ | १.९ | ५४ | २.८५ | ४२ |
| ४० | १ | ७१ | १.९ | ४५ | २.८५ | ३५ | |
| ३० | १ | ५६ | १.९ | ३६ | २.८५ | २८ | |
| १२ मिमी व्यासाची दाब नियंत्रित इनलाइन ठिबक | ५० | १ | ९६ | १.६ | ८८ | २ | ७६ |
| ४० | १ | ८२ | १.६ | ७२ | २ | ६२ | |
| ३० | १ | ६५ | १.६ | ५६ | २ | ४८ |
ऊस शेतीत ठिबक सिंचन(Drip Irrigation System) आणि सरी-वरंबा पद्धतीच्या तौलनिक अभ्यासाचे निष्कर्ष
| तपशील | सरी-वरंबा तंत्र | पृष्ठभाग ठिबक सिंचन तंत्र | पृष्ठभागांतर्गत ठिबक सिंचन तंत्र | ठिबक सिंचनाचे फायदे |
|---|---|---|---|---|
| उसाला दिलेले एकूण पाणी(हेक्टर सेंटीमीटर) | 240 ते 300 | 130 ते 150 | 110 ते 120 | पाण्याची बचत – ५०% ते ५५% |
| उसाचे उत्पन्न (टन प्रति हेक्टर) | 100 ते 110 | 125 ते 140 | 140 ते 160 | उत्पन्न वाढ – 30% ते 35% |
| पाणी वापर कार्यक्षमता (टन प्रति हेक्टर सेंटीमीटर) | 0.35 ते 0.40 | 0.80 ते 1.0 | 1.0 ते 1.20 | ठिबक सिंचनाची पाणी वापर कार्यक्षमता स्प्रिंकलर-वरंबा प्रणालीच्या तुलनेत 2.25 ते 2.50 पट जास्त आहे. |
| पाणी देण्याची कार्यक्षमता (टक्केवारी) | 60-70 | 90-95 | 95 ते 97 | पाणी देण्याची कार्यक्षमता 30% वाढ |
| रासायनिक खतमात्रा (किलोग्राम प्रति हेक्टर) | 250:115:115 | 175:80:80 | 175:80:80 | खत वापर दरात 30% कपात |
| योग्य लागवड पद्धत | लांब सरी/ पट्टा पद्धत | जोड ओळ पट्टा पद्धत व 1.5 ते 2.10 मी. अंतरावरील सरी पद्धत | जोड ओळ पट्टा पद्धत व 1.5 ते 2.10 मी. अंतरावरील सरी पद्धत | मध्यम जमिनीसाठी जोड ओळ पद्धतीत 0.45-1.5 मी. अंतर जास्त खोलीच्या व भारी जमिनीसाठी 0.60-1.8 मी. अंतर. जास्त अंतरावरील सरी पद्धतीसाठी 1.5 ते 2.10 मी. अंतर |
माहिती संदर्भ: Agrowon, Rivulis, विकासपीडिया
