गांडूळ शेती (Vermiculture)
दानवे, वाळे किंवा केचवे ही गांडुळांची नावे आहेत. इंग्रजीत Earthworm असे म्हणतात. 6 सेमी लांब, नाजूक, मखमली, गुळगुळीत, किड्यासारखा प्राणी. सुमारे 60 सेमी. लांब आहे. त्याचा रंग लाल, तपकिरी, लालसर किंवा पांढरा असतो. गांडुळाच्या अंड्याचे तीन प्रमुख टप्पे-अपूर्ण आणि पूर्ण झालेले टप्पे-ओलसर मातीत पूर्ण होतात.
कोरडी माती आणि पाणी दोन्ही गांडुळांसाठी अयोग्य आहेत. ती कशी जगते यात त्याची जात हा एक प्रमुख घटक आहे. या प्रकारच्या गांडुळात अंड्याचे वस्तुमान असते जे मुगाच्या डाळीच्या आकाराचे असते आणि त्यावर हिरवट पिवळी रंगाची छटा असते. आत 2 ते 6 अंडी असतात. 15 ते 20 दिवसांनंतर अंड्यातून सुरवंट बाहेर पडतात.
हे पण वाचा ,तुम्हाला नक्की आवडेल…Integrated Farming : एकात्मिक शेती पिकांची निवड,व्यवसाय.
गांडूळ खत (Vermicompost ) तयार करण्याचे तंत्र
इसिनिया फोएटिडा या परदेशी प्रजातीचा वापर करून गांडुळे तयार करण्याची शिफारस केली जाते. याव्यतिरिक्त, गांडूळ खड्डा बंद करा जेणेकरून तो दिवसभर सावलीत राहील. साधारणपणे, 2000 गांडुळे पुनरुत्पादनासाठी खड्ड्यात आणि गांडूळ खत तयार करण्यासाठी 20 सें.मी. 60 सेंटीमीटर रुंद बाय 1 मीटर लांब. मोठा खड्डा बनवा. अर्धे कंपोस्ट आणि अर्धवट कुजलेले सेंद्रिय पदार्थ जसे की पालापाचोळा यांच्या मिश्रणाने खड्डे भरा. तर, या गादीवर वाफेवर प्रक्रिया केली जाईल. सुमारे 200 किलो खाद्य ठेवणाऱ्या या गादीच्या स्टीमरमध्ये 2000 गांडुळे सोडली पाहिजेत. गांडुळे बाहेर पडल्यानंतर, बेड गोणपाटाने झाकून ठेवा आणि दिवसातून तीन वेळा पाणी द्या.
या पद्धतीने गांडूळ खत (Vermicompost) तयार केले जाते. हे कंपोस्ट तयार केल्यानंतर गांडूळ खत हाताने काढून टाकावे. शक्यतोवर, खत वेगळे करण्यासाठी यंत्रे (जसे की स्टेक्स, फावडे, रेक इ.) वापरण्याची गरज नाही. त्यामुळे गांडुळांचे नुकसान होते. पूर्ण विकसित झालेल्या अळीची पुन्हा वाफ काढणे पूर्वीप्रमाणेच करावे. गांडुळाची अंडी, त्यांचे मलमूत्र, कुजलेले खत आणि माती हे सर्व या गांडूळ खताचे घटक आहेत. हे गांडूळ खत (Vermicompost) म्हणून शेतात किंवा उथळ छिद्रांमध्ये लागू केले जाऊ शकते जेथे गांडुळांची पैदास पालापाचोळा, गाईचे खत आणि घाण यांच्या मिश्रणाने भरली जाऊ शकते.
हे पण वाचा ,तुम्हाला नक्की आवडेल…Integrated Pest Management : एकात्मिक कीड व्यवस्थापन.
खड्डा पद्धती
झाडाच्या सावलीत, जनावरांच्या गोटातल्या उंचवाट्याच्या ठिकाणी पाण्याचा सहज निचरा होईल अशा ठिकाणी, गोठ्याच्या शेजारी झाडाखाली, ६ ते ९ फूट रुंद, २ ते २.५ फूट खोल आणि १२ फूट खड्डा खणून घ्या. लांब
पिकाचा उरलेला भाग आणि लाकडाचा कचरा पसरून अर्धा फूट जाडीच्या थरावर व्यवस्थित दाबून ठेवावा. २ ते ३ इंच जाडीचा थर लावा जो 3:1 चाळलेला वरचा थर माती आणि किंचित ठेचलेल्या शेणाच्या मिश्रणाने बनवला आहे. नवीन शेणाचा एक ते दीड इंचाचा लेप टाकल्यावर, थोडेसे पाणी टाकून पुन्हा ओले करून, ६ ते ८ दिवस ठेवल्यावर कुजण्यास सुरुवात होईल.
खड्डा सेंद्रिय कचरा, अर्धवट कुजलेले शेण आणि २ ते ३ इंच माती, त्यानंतर एक ते दीड इंच नवीन शेणाच्या थराने ओला केला पाहिजे. समान प्रमाण, 30 ते 40 दिवसांनंतर. परिसरावर गोणपाट घाला. परिसर ओला ठेवण्यासाठी इकडे तिकडे पाणी शिंपडा.
गांडुळे कुजण्याच्या चालू प्रक्रियेत मदत करतात. यावेळी गांडुळांचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या वाढते आणि गांडूळ खत निर्मिती लवकर होऊ लागते.
पूर्णपणे कुजलेले गांडूळ खत तयार होण्यासाठी साधारणत: दोन ते अडीच महिने लागतात. एकदा छिद्राने मोठ्या प्रमाणात गांडुळे तयार केल्यानंतर ते तयार होण्यासाठी फक्त एक ते दीड महिना लागतो.
हे पण वाचा ,तुम्हाला नक्की आवडेल….Mrug Bahare 2023 : असे करा संत्रा मृग बहाराचे नियोजन.
गांडूळाचे शेतीसाठी फायदे
शेतीसाठी गांडुळांचे फायदे
१) गांडुळामुळे जमिनीचा पोत सुधारतो.
2) माती सुधारणे फायदेशीर आहे.
3) गांडुळाच्या विष्ठेपासून बनवलेले ह्युमस हे खत लँडस्केपिंगसाठी उत्कृष्ट आहे. याचा परिणाम झाडावर होतो.
वनस्पती पूर्ण सरड, पालाश आणि इतर सूक्ष्म अन्नद्रव्ये पटकन आणि सहजतेने मिळवू शकते.
4) सेंद्रिय वाढवले जाते. जीवन पुढे जात होते आणि घडत होते. 5) बाष्पीभवन आणि पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता अत्यंत कमी आहे.
६) पृथ्वीची कमी धूप होते.
7) वैयक्तिकरित्या सक्षम असणे
8) मुळे जमिनीचा पाया वाढवतात आणि त्याची गुणवत्ता सुधारतात.
9) कृषी खर्चात कपात आणि जैविक फायद्यांमध्ये उपयुक्त संचयी प्रगती.
10) अधिक मजबूत वनस्पती वाढ आणि कीटक प्रतिकार. गांडूळ खत फळबागा, भाजीपाला आणि अन्न पिकांसाठी उपयुक्त आहे.
हे पण वाचा ,तुम्हाला नक्की आवडेल….Plant Nutrition : वनस्पतींमधील अन्नद्रव्य, कार्ये, कमतरतेची लक्षणे
